NAŠI RARITETI
Insektivorne biljke
Mada rastu pretežno u tropskim i kišnim prašumama Azije, Afrike i Amerike, ovih biljaka, koje narod zove "mesožderke", ima i kod nas. Reč je o rosulji, masnici i mešinki, biljčicama koje kao osnovni vid ishrane imaju fotosintezu, dok im insekti služe kao - dopunska hrana...
Piše Mihajlo Stanković, prirodnjak
Insektivorne biljke, kako se stručno zovu, grupa je biljaka koje žive uglavnom u tropskim krajevima, najčešće u prašumama i kišnim šumama Azije, Afrike i Amerike. U narodu te biljke pogrešno su nazvane "biljke mesožderke" jer se verovalo da se hrane mesom i krupnijih životinja. Međutim, to su sićušne biljke koje svojim klopkama primamljuju i hvataju sitne insekte.
Bivša Jugoslavija je siromašna sa brojem vrsta insektivornih biljaka, kao uostalom i cela Evropa. U našoj zemlji, međutim, živi nekoliko vrsta i podvrsta tih biljaka, a pomenućemo samo neke i to: Drosera rotundifolia (rosulja), Pingvicula balcanica (masnica) i Utricullaria vulgaris (mešinka).
Sve tri vrste su karakteristične za pojedina staništa. Tako rosulja raste na sfagnumskim tresavama i plutajućim tresetnim ostrvima. Kod nas je ima na Vlasinskom jezeru.
To je biljčica veličine do četiri centimetra i prepoznatljiva je po lepljivim kapljicama koje kao kapi rose stoje na izduženoj dršci (otuda i ime - rosulja). Kad neoprezni insekt stane na kapljice, odmah se, putem nadražaja, aktivira mehanizam i - lepljive kapljice se zatvaraju, zarobljavajući insekta unutra. Na zarobljenog insekta se počinju lučiti sokovi za varenje koji ga razlažu nekoliko dana. Kapljice se zatim otvaraju i nerastvorene delove insekta vetar oduva.
Druga vrsta pomenutih insektivornih biljaka je masnica koja raste na visinama preko 2.000 metara nadmorske visine (najniže 1.800 metara). Na terenskim istraživanjima sretao sam ih na Šar planini (2.200-2.500 m.n.v.) i Bjelasici-Pešića jezeru (oko 1.900-2.000 m.n.v.), u Crnoj Gori.
Kod ove biljke lovni mehanizam su listovi koji su u vidu rozete raspoređeni pri samoj površini zemlje. Unutrašnja strana listova je presvučena lepljivim sekretom i kada insekt natrči na list - zalepi se za njega. Pomeranjem tela insekt izaziva nadražaj i listovi se postepeno zatvaraju. Proces koji sledi isti je kao i kod rosulje.
Treća insektivorna biljka je mešinka koja je istovremeno i jedini vodeni predstavnik. Ova biljka naseljava čiste barske i močvarne ekosisteme. U Vojvodini je ima u delovima kanala Dunav-Tisa-Dunav, a ima je i u Zasavici.
Mešinka je cela u vodi, samo je cvet van nje. Lovni mehanizam kod ove biljke su metamorfozirane korenske dlačice koje su pretvorene u male mehuriće sa poklopcem koji se otvara samo ka unutra. Najčešći plen ove biljke su krupniji primerci zooplanktona (Daphinae, Cyclops-i i sl).
Pomenute biljke, kao osnovni vid ishrane imaju fotosintezu, dok su insekti njihova dopunska hrana. Međutim, na dopunsku ishranu te biljke su primorane zbog specifičnih uslova sredine. Sa stanovišta evolucije, ta grupa biljaka je uspela da preživi na mnogim staništima gde bi malo koja druga biljna vrsta to mogla.
Po važećem zakonu, sva staništa na kojima egzistiraju pomenute vrste, stavljena su pod zaštitu. Ali, sve insektivorne biljke kod nas su i na spisku (tzv. "Crvena knjiga" Srbije) onih vrsta koje iščezavaju, te ih i zbog toga treba čuvati.
Natura broj 13 (april-maj 1997)
Natura Online (12.9.2011)